વિષ્ણુનો પાંચમો અવતાર કપિલ મુનિ વિશેની 10 વિશેષ બાબતો

કપિલ મુનિનું નામ તો બધાએ સાંભળ્યું જ હશે. શ્રીમદ્ ભાગવત મુજબ, તેઓ વિષ્ણુના 24 અવતારોમાંના પાંચમા અવતારમાંના એક માનવામાં આવે છે. તે અગ્નિનો અવતાર અને બ્રહ્માના માનસનો પુત્ર હોવાનું પણ કહેવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કપિતાલ મુનિ વિશેની 10 વિશેષ વાતો.

1. કર્દમ ઋષિએ લગ્ન પૂર્વેના યુગમાં સરસ્વતી નદીના કાંઠે ભગવાન વિષ્ણુ માટે તીવ્ર તપસ્યા કરી હતી. તેના પરિણામ રૂપે ભગવાન વિષ્ણુનો જન્મ કપિલમુનિ તરીકે કર્દમ ઋષિ માટે થયો હતો. તેમની માતા દેવહુતિ હતી, સ્વયંભુ મનુની પુત્રી. કાલા, અનુસૈયા, શ્રદ્ધા, હવીરભુ, ગતિ, ક્રિયા, ખ્યાતિ, અરૂંધતિ અને શાંતિ કપિલ મુનિની બહેનો હતા.

૨. પથારી પર પડેલા ભીષ્મ પિતામહના શરીરને છોડતી વખતે ભગવાન કપિલ પણ ત્યાં વેદગ્યા વેદ વ્યાસ વગેરે રૂષિઓ સાથે હાજર હતા. મહાભારતમાં કપિલ મુનિની ઉપદેશો કપિલ ગીતા તરીકે ઓળખાય છે.

3. રાજા સાગરના સાઠ હજાર પુત્રો ભગવાન કપિલાના ક્રોધથી ખાય છે.

4. ભગવાન કપિલ મુનિ સંઘ્ય દર્શનના મૂળ છે.

5. કપિલ મુનિ ભાગવત ધર્મના મુખ્ય બાર આચાર્યોમાંના એક છે.

6. એવું કહેવાય છે કે કપિલ દરેક કલ્પની શરૂઆતમાં જ જન્મ લે છે.

7. કપિલવસ્તુ કપિલ મુનિના નામ પરથી એક શહેર હતું, જ્યાં ગૌતમ બુદ્ધનો જન્મ થયો હતો. કપિલ મુનિનું જન્મસ્થળ સંભવત કપિલવસ્તુ હતું અને તપસ્યાની જગ્યા ગંગાસાગર હતી.

8. કપિલજીનો આશ્રમ બિંદુ સરોવર ખાતે સરસ્વતી નદીના કાંઠે હતો, જે દ્વાપરની તીર્થયાત્રા હતી અને તે હજી તીર્થ છે. બિંદુ સરોવર  સિદ્ધપુરમાં અમદાવાદ (ગુજરાત) થી ૧૩૦  કિ.મી. ઉત્તર દિશામાં આવેલું છે. આ સ્થાનનું વર્ણન ઋગગ્વેદના સ્તોત્રોમાં મળી આવ્યું છે જેમાં તે સરસ્વતી અને ગંગાની વચ્ચે સ્થિત વર્ણવેલ છે. કદાચ સરસ્વતી અને ગંગાના અન્ય નાના પ્રવાહો પશ્ચિમમાં ગયા હોત. આ સરોવરનો ઉલ્લેખ રામાયણ અને મહાભારતમાં જોવા મળે છે.

9. ઘણા ગ્રંથો કપિલ મુનિના નામે પ્રખ્યાત છે, જેમાંથી મુખ્ય ગ્રંથો છે- ‘સંખ્યસૂત્ર’, ‘તત્ સમાસ’, ‘વ્યાસ પ્રભાકર’, ‘કપિલ ગીતા’, ‘કપિલ પંચારમ’, ‘કપિલ સ્તોભા’ અને ‘કપિલ’ સ્મૃતિ ‘.

10. જૈનશ્રુતિ અનુસાર, કપિલ મુનિએ રામ, સીતા અને લક્ષ્મણને એક સામાન્ય માનવી માન્યા પછી તેમની ઝૂંપડીમાંથી હાંકી કાઢયા જેના પછી તેણે પસ્તાવો કર્યો.