Posted by હિંદુ ધર્મના 16 સંસ્કારો… મહર્ષિ વેદ વ્યાસ અનુસાર, મનુષ્યના જન્મથી મૃત્યુ સુધી સોળ સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ સંસ્કારો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે જેનું મહત્વ હિન્દુ ધર્મમાં સર્વોપરી છે. અમે તમને વિભાવના અને પુંસવન સંસ્કાર વિશે પહેલેથી જ કહ્યું છે અને આજે ત્રીજા સંસ્કારનો વારો છે. આ સંસ્કારનું નામ સીમંતોનાયન છે. આ સંસ્કાર પુંસવનનું વિસ્તરણ છે. તેનો શાબ્દિક અર્થ થાય છે- સીમંત નો અર્થ થાય છે ‘વાળ અને નયન એટલે ‘ ઊંચા કરવા’. આ ધાર્મિક વિધિમાં પતિ તેની પત્નીના વાળ ઉપરની તરફ ઉઠાવતો હતો. આ સંસ્કારને સીમંતોનાયન સંસ્કાર કહેવામાં આવે છે. તો ચાલો જાણીએ જ્યોતિષી દયાનંદ શાસ્ત્રી પાસેથી, આ સંસ્કારનું મહત્વ અને ક્યારે કરવું જોઈએ.
આ માટે ઋગ્વેદમાં એક શ્લોક છે જેનું વર્ણન આ પ્રમાણે છે:
યનાદિતે સીમાનામ નયતિ પ્રજાપતિમહતે સૌભાગે!
તેનહમાસાય સીમાનમ નયમ પ્રજામસ્ય જર્દિષ્ટિ ક્રીનોમિ!!
મતલબ કે જેમ બ્રહ્માએ અદિતિ દેવતાનો ઉન્નતિ કર્યો હતો, તેવી જ રીતે ગર્ભવતી સ્ત્રીની ઉન્નતિ કરીને હું તેના સંતાનોને લાંબુ આયુષ્ય આપું છું.
આ વિધિ ક્યારે થાય છે તે જાણો:
જ્યારે સ્ત્રીની ગર્ભાવસ્થા 6 મહિના સુધી પહોંચે છે, ત્યારે તે સમયે માતાએ આવતા બાળક માટે સિમંતોનાયન સંસ્કાર મેળવવો જોઈએ. આ સંસ્કાર દ્વારા ગર્ભવતી મહિલાને માનસિક શક્તિ પ્રદાન કરવામાં આવે છે. સાથે જ તે સકારાત્મક વિચારોથી પણ ભરપૂર રહે છે. આ સમય દરમિયાન બાળકનો વિકાસ થાય છે, આવી સ્થિતિમાં માતાના હૃદયમાં નવી ઈચ્છાઓ ઉત્પન્ન થાય છે. બાળકના માનસિક વિકાસમાં આ ઈચ્છાઓની પરિપૂર્ણતા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કારણ કે તે સાંભળે છે અને સમજે છે. તેથી આ સંસ્કાર છઠ્ઠા કે આઠમા મહિનામાં કરવો જોઈએ.
સીમન્તોન્નયન સંસ્કારનું મહત્વ:
પુંસવન વિધિ કરવામાં આવે ત્યાં સુધીમાં, શિશુ ગર્ભાશયમાં માંસનું શરીર છે. જ્યારે બાળક ચાર મહિનાનું થાય છે, ત્યારે તેનો શારીરિક વિકાસ ઝડપી ગતિએ શરૂ થાય છે. ધીરે ધીરે બધા ભાગો બની જાય છે. એ જ રીતે માતાના શરીરમાં પણ વિચિત્ર અને માનસિક ફેરફારો થવા લાગે છે. નવજાત બાળકના શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે માતાની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરવી જરૂરી છે. ઘણી વખત એવું બને છે કે માતાને કોઈ ખાસ વસ્તુ વગેરે ખાવાની ઈચ્છા થવા લાગે છે. આ બધું ગર્ભના હૃદય અને ચેતનાને કારણે થાય છે. બાળકની શારીરિક જરૂરિયાતો માતાના શરીર દ્વારા પૂરી થાય છે. પરંતુ ગર્ભમાં રહેલા બાળકના માનસિક અને આધ્યાત્મિક ઉત્થાન માટે, ગર્ભમાં શિક્ષણની દીક્ષા માટે એક સંપૂર્ણ ગુરુ હોવો ખૂબ જ જરૂરી બની જાય છે, જે ઔપચારિક સંસ્કાર આપી શકે.
આ સંસ્કાર કરવાથી બાળકની ગ્રહણ શક્તિનો વિકાસ થાય છે. આ સાથે, તે વિવિધ દેવી-દેવતાઓ, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, શિવના મંત્રો દ્વારા ચેતના મળે છે. એટલું જ નહીં, ગર્ભમાં જન્મેલા બાળકનો પણ નવગ્રહ મંત્રોથી સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ સંસ્કાર દ્વારા બાળકને ગ્રહોની સુસંગતતા પ્રાપ્ત થાય છે. સાથે જ જો ભાગ્યના કારણે કોઈ દુર્ભાગ્ય આવે તો તે પણ ટળી જાય છે. આ સંસ્કાર નવજાત બાળક માટે ખૂબ જ નસીબની વાત છે. જો આધુનિક રીતે જોવામાં આવે તો, બેબી શાવર જે આજકાલ કરવામાં આવે છે તે પુંસવન અને સીમંતોનાયન સંસ્કારનું આધુનિક સ્વરૂપ છે. જરૂર પડ્યે પુંસવન અને સીમંતોનાયન પણ એક સાથે કરી શકાય છે. પરંતુ જ્યોતિષ દ્વારા જ્યોતિષીય ગણતરીના આધારે, શુભ સમય પસંદ કર્યા પછી, આ સંસ્કાર તે ચોક્કસ મુહૂર્તમાં કરવામાં આવતા હતા.
સીમન્તોન્નયન સંસ્કારની પદ્ધતિ:
પતિએ પત્નીની માંગ ખસેડીને ઓમ ભૂર્વિનયામી, ઓમ ભૂર્વિનયામી, ઓમ ભૂર્વિનયામીનો જાપ કરવો. આ પછી પત્ની એ પણ આ મંત્રનો જાપ કરવો જોઈએ:
યનાદિતેઃ સીમાનામ્ નેવાતિ પ્રજાપતિમહતે સૌભાગે ।
તેનહમસ્યઃ સીમાનમ્ નયમ્ પ્રજામસ્યઃ જર્દિષ્ટિમ ક્રુનોમિ ।
એટલે કે જે રીતે તેના પતિ પ્રજાપતિએ દેવતાઓની માતા અદિતિ ની સીમંતોનયન સંસ્કાર વિધિ કરી હતી, તેવી જ રીતે મારું બાળક યૌવન પછી લાંબુ જીવે તેવી ઈચ્છા રાખીને હું મારી ગર્ભવતી પત્નીની વિધિ કરું છું. આ પછી, ગર્ભવતી મહિલાએ વૃદ્ધ મહિલાના આશીર્વાદ લેવા જોઈએ. આ પછી સ્ત્રીએ ઘી મિક્ષ કરીને ખિચડી ખાવી જોઈએ. આ વિશે શાસ્ત્રોમાં પણ ઉલ્લેખ છે:
તે પશ્યિત્સિત્યુક્વા પ્રજામિતિ વાચયેત્ તન્ સા સ્વઃ ।
ભુજજિત વીરસુરજીવપત્નીતિ બ્રાહ્મણ્ય મંગલભિર્વાગ્ભિ પસીરાન્ ।
એટલે કે ખીચડી ખવડાવતી વખતે મહિલાને પૂછવામાં આવ્યું કે તે શું જુએ છે તો તે જવાબ આપે છે અને કહે છે કે હું બાળકને જોઉં છું. તે પછી જ તે ખીચડી ખાય છે. સંસ્કારમાં હાજર રહેતી સ્ત્રીઓ પણ ગર્ભવતી સ્ત્રીને આશીર્વાદ આપે છે કે તમારું સ્વાસ્થ્ય સારું રહે, તમને સુંદર તંદુરસ્ત બાળકો મળે અને તમે ભાગ્યશાળી રહે.