જ્યારે અચાનક મંદિર ફર્યું – જોનારની આંખો છલકાઈ ગઈ

શિવ મહાપુરાણ અને અન્ય ધાર્મિક ગ્રંથોમાં, 12 જ્યોતિર્લિંગ ભગવાન શિવથી ઉત્પન્ન થયા હોવાનું માનવામાં આવે છે. પરંતુ આ બંને જ્યોતિર્લિંગની ભૌગોલિક સ્થિતિ વિશે અલગ-અલગ મંતવ્યો છે. જેમાં નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ અને વૈદ્યનાથ જ્યોતિર્લિંગનો સમાવેશ થાય છે. નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ વિશે, કેટલાક લોકો માને છે કે તે ગુજરાતના દ્વારકા નજીક આવેલું છે, જ્યારે કેટલાક માને છે કે આ જ્યોતિર્લિંગ મહારાષ્ટ્રના મરાઠવાડામાં સ્થિત એક ઊંધુ (ઉલટું) નાગનાથ મંદિર છે. બીજી તરફ, વૈદ્યનાથ જ્યોતિર્લિંગ વિશે, કેટલાક માને છે કે તે ઝારખંડના દેવઘરમાં આવેલું છે, જ્યારે કેટલાકનું કહેવું છે કે આ જ્યોતિર્લિંગ મહારાષ્ટ્રના બીડ જિલ્લાના પરલી વૈજનાથમાં આવેલું છે. આવો, આજે આપણે મહારાષ્ટ્રના ઔંધા સ્થિત નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ વિશે જાણીએ…

શિવે આ મંદિર ફેરવ્યું

ઔંધા નાગનાથ મંદિર મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના હિંગોલી જિલ્લામાં આવેલું છે. આ એક પ્રાચીન શિવ મંદિર છે. આ મંદિર માત્ર હિંદુ ધર્મમાં જ નહીં પરંતુ શીખ ધર્મમાં પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે શ્રી ગુરુ ગ્રંથ સાહિબમાં તેનો ઉલ્લેખ છે. આ મંદિર વિશે એવું કહેવાય છે કે ભગવાન શિવે તેમના એક ભક્ત નામદેવના સમર્પણ અને આદરને જોઈને આ મંદિરનું મુખ ફેરવી નાખ્યું હતું.

શું છે નામદેવની કથા?

એકવાર નામદેવ નામના ભક્ત ઔંઢા નાગનાથ મંદિરમાં ગયા (કેટલીકવાર “અવાનંદ નાગનાથ મંદિર” પણ બોલે છે). તે મંદિરના પૂજારીઓ જાતિ વ્યવસ્થામાં માનતા હતા. મંદિરમાં પહોંચીને નામદેવ બેસી ગયા અને ભગવાનની પૂજા કરવા લાગ્યા. પરંતુ પૂજારીઓએ તેનો હાથ પકડીને તેને મંદિરની બહાર કાઢી મૂક્યો. પૂજારીઓએ કહ્યું કે તમે આ મંદિરમાં પૂજા અને પરિક્રમા કરી શકતા નથી કારણ કે તમે નીચ જાતિમાંથી આવો છો.

જ્યારે ભક્ત નામદેવ ઉદાસ છે

પૂજારીઓના આ વર્તનથી નામદેવને ખૂબ જ દુઃખ થયું અને મંદિરમાંથી કાઢી મૂક્યા પછી તેઓ મંદિરની પાછળ જઈને ભગવાનની પૂજા કરવા બેઠા. તેમની પ્રાર્થનામાં તેમણે ભગવાન શિવને વિનંતી કરી કે ‘ભગવાન! હું તમારા મંદિરમાં આવ્યો હતો અને પૂજારીઓએ મને તમારી પૂજા કરવાની પણ મંજૂરી આપી ન હતી. તે કહે છે કે હું નાની જ્ઞાતિનો છું. એટલા માટે હું મારો ધાબળો લઈને મંદિરની પાછળ બેસીને તમારી પૂજા કરું છું. પ્રભુ તમે મને ક્યારેય ભૂલશો નહિ. જો તમે મને ભૂલી જાઓ છો, તો મને કોણ લઈ જશે? હે ભગવાન! હું તમારો ભક્ત છું અને તમને હૃદયથી પ્રેમ કરું છું. પ્રભુ! જે લોકો મને હલકી કક્ષાનો કહે છે, તેઓ મારું અપમાન કરે છે એટલું જ નહીં, તમારા શાસનની મજાક પણ ઉડાવે છે. કારણ કે તમે મને આ જાતિમાં જન્મ આપ્યો છે. મારા મૃત્યુ પછી તમે મને સ્વર્ગ આપ્યું છે, તેથી મને નીચ અને નીચ કહેનાર કોઈને તેની ખબર નહીં પડે. મારા પ્રભુ તમે સર્વશક્તિમાન છો. કંઈક એવું કરો કે તમારી શક્તિ અને મારી ભક્તિ પર કોઈ પ્રશ્નાર્થ ચિન્હ ન રહે!’

અને મંદિરની આસપાસ ગયા

ભગવાન શિવને રડતાં રડતાં નામદેવ આ બધું પ્રાર્થના કરી રહ્યાં હતાં. ભગવાન શિવે તેમના ભક્તની અભિવ્યક્તિને માન આપીને તેમની શક્તિ બતાવી અને અચાનક મંદિરનો ચહેરો પાછળની તરફ વળ્યો. મંદિરનો દરવાજો એ જ તરફ વળ્યો જ્યાં નામદેવ બેઠા હતા અને ભગવાન ભોલેનાથની પૂજા કરી રહ્યા હતા. ત્યારથી લઈને આજ સુધી આ મંદિર યથાવત છે. આ મંદિર સાચા ભક્ત પર શિવની કૃપાનું પ્રતિક છે. વિશ્વનું આ એકમાત્ર જ્યોતિર્લિંગ છે, જેનો દરવાજો પશ્ચિમ તરફ ખુલે છે. અન્યથા તમામ મંદિરો અને શિવ મંદિરોના દરવાજા પૂર્વ કે ઉત્તર દિશામાં રાખવામાં આવે છે. કારણ કે આ દિશાઓ શુભ માનવામાં આવે છે. આ મંદિરના પ્રવેશદ્વાર વિરુદ્ધ દિશામાં હોવાને કારણે તેનું નામ ઔંધા નાગનાથ મંદિર પડ્યું.

ઔંધા નાગનાથ મંદિર અને શીખ ધર્મ

ભક્ત નામદેવની આ ભક્તિ અને ભગવાન ભોલેનાથના આ ચમત્કારનું વર્ણન શીખ ધર્મના પવિત્ર પુસ્તક ‘ગુરુ ગ્રંથ સાહિબ’માં પૃષ્ઠ નંબર 1292 પર જોવા મળે છે. આ કારણથી શીખ ધર્મમાં પણ આ તીર્થયાત્રાને ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. શીખ ધર્મના સ્થાપક ગુરુ નાનક જ્યારે આ પ્રદેશની મુલાકાતે આવ્યા ત્યારે ઔંધા નાગનાથ મંદિરની મુલાકાત લીધી હોવાનું કહેવાય છે અને બાદમાં ભક્ત નામદેવના જન્મસ્થળ નરસી બામની ગયા હતા. ત્યારથી શીખ ધર્મમાં નામદેવને ભગત નામદેવ પણ માનવામાં આવે છે.

મંદિરની દંતકથા

એવું માનવામાં આવે છે કે પાંડવો તેમના વનવાસ દરમિયાન અહીં આવ્યા હતા અને થોડો સમય આ સ્થાન પર રહ્યા હતા. તે સમયે તેમની ગાયો પાણી પીવા નજીકના નદી કિનારે જતી હતી. પાણી પીધા પછી એ ગાયોનું દૂધ આપોઆપ નદીમાં વહી ગયું, જાણે ગાયો નદીને દૂધ ચડાવતી હોય. એક દિવસ ભીમે આ ચમત્કારિક ઘટના જોઈ. તેણે તરત જ ધર્મરાજા યુધિષ્ઠિરને આ ઘટના વિશે જણાવ્યું. ત્યારે ધર્મરાજાએ કહ્યું, ‘ચોક્કસ, કોઈ દૈવી શક્તિ અહીં સ્થિત છે.’ પછી જ્યારે તેણે શોધ્યું, ત્યારે તેણે નાગનાથ જ્યોતિર્લિંગ જોયું. આ પછી તેમણે અહીં આ જ્યોતિર્લિંગની સ્થાપના કરી.

તે બરબાદ થઈ ગયું, તેઓએ તેનું નવીનીકરણ કર્યું

એવું માનવામાં આવે છે કે એક સમયે આ મંદિર 7 માળનું હતું અને ખૂબ જ ભવ્ય હતું. પરંતુ હિંદુ ધાર્મિક સ્થળોનો નાશ કરનાર શાસક ઔરંગઝેબની સેનાએ આ મંદિરનો નાશ કર્યો હતો. પછી ફક્ત તેનો નીચેનો ભાગ જ બાકી રહ્યો. આ પછી, દેવગીરીના યાદવોએ આ મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર આ રચનાની ટોચ પર કરાવ્યો. આથી મંદિરનો નીચેનો ભાગ અને ઉપરનો ભાગ અલગ-અલગ દેખાય છે.