બ્રિહદેશ્વર મંદિર સ્થાપત્યનો એક અનોખો નમૂનો છે, જેને વર્લ્ડ હેરિટેજ સૂચિમાં શામેલ કરવામાં આવ્યો છે

ભારતના પ્રખ્યાત મંદિરોમાં એક “બ્રિહદેશ્વર મંદિર” છે જે ભગવાન શિવને સમર્પિત છે. તમિળનાડુના તંજોર જિલ્લામાં સ્થિત આ મંદિર હિન્દુ પરંપરાને સમર્પિત છે. તમિળનાડુમાં હોવાથી, આ મંદિરને નામથી ઓળખવામાં આવે છે. તમિળ ભાષામાં બૃહદિસ્વરા. જો આપણે બીજી ભાષાઓની વાત કરીએ તો, ઘણા લોકો તેને રાજ-રાજેશ્વર, રાજેશ્વરમ નામથી જાણે છે.

આ મંદિર “વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ” ના “ધ ગ્રેટ લિવિંગ ચોલા મંદિર” માં વિશ્વના મુખ્ય ગ્રેનાઈટ મંદિરોમાંનું એક છે, એટલે કે, તે વિશ્વના ત્રણ સૌથી મોટા મંદિરોમાંનું એક પણ છે, બાકીના 2 મંદિરો ગંગાઇકોંડા ચોલાપુરમ અને એરાવતેશ્વર છે મંદિર. બૃહદેશ્વર મંદિર અગિયારમી સદીમાં “રાજરાજા ચોલા I” દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું.
બૃહદેશ્વર મંદિરને લગતી મહત્વપૂર્ણ માહિતી

ભગવાન શિવને સમર્પિત, આ મંદિર અગિયારમી સદીમાં બનાવવામાં આવવાનું શરૂ થયું હતું અને પાંચ વર્ષમાં (1004 ઇ સ-1009 ઇ સ) પૂર્ણ થયું હતું. રાજરાજા હું શિવનો મોટો ભક્ત હતો, તેથી જ તેણે ઘણા શિવ મંદિરો બનાવ્યા, પરંતુ આ મંદિર “રાજરાજ ચોલા” દ્વારા તેમના સામ્રાજ્યને ભગવાનના આશીર્વાદ મેળવવા માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું.

– આ વિશાળ મંદિરમાં તેના સમયમાં સૌથી મોટા બાંધકામોનું મહત્વ હશે. આ મંદિરમાં ભગવાન નંદીની વિશાળ મૂર્તિ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી, ચોલા શાસકોએ આ મંદિરનું નામ રાજરાજેશ્વરા (તેમના નામ સાથે જોડાયેલું) રાખ્યું હતું, પરંતુ મરાઠા શાસકોએ આ મંદિર ઉપર હુમલો કર્યો તે બૃહદેશ્વર મંદિર તરીકે સંબોધન કરે છે. બૃહદેશ્વર મંદિર એટલું વિશાળ છે કે તે તાંજોરના કોઈપણ ખૂણાથી સરળતાથી જોઇ શકાય છે, આ મંદિરની બધી તેર માળની મોટાભાગની ઇમારત દરેકને પોતાની તરફ આકર્ષે છે. હિન્દુ મથકોમાં સંખ્યાબંધ મંદિરો છે, પરંતુ અહીં એવું નથી.

બૃહદેશ્વર મંદિરમાં કળા-કૃતિઓ પણ તેની બાજુ આકર્ષે છે, તેની સુંદર કોતરણી પણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે, પત્રો દ્વારા લખાયેલ ખડકલા લેખની શ્રેણી છે. આ કળાની મુખ્ય વિશેષતા એ છે કે તેના ગુંબજની છાયા પૃથ્વી પર પડતી નથી, સોનેરી ફૂલદાની પણ તેની શિખર પર સ્થિત છે. આ મંદિરના લખાણો અનુસાર, મુખ્ય વાસ્તુવિંદ “કુંજન મલ્લન રાજરાજા પેરુથચન” હતા, તેમના ઘરના સભ્યો વાસ્તુશાસ્ત્ર, આર્કિટેક્ચરનું કાર્ય કરે છે.

સમ્રાટ રાજરાજે બૃહદેશ્વર મંદિરમાં નિયમિત રીતે સળગતા દીવાઓમાંથી ઘીની પૂરેપૂરી પૂર્તિ માટે મંદિરમાં 4000 ગાય, 7000 બકરીઓ, 30 ભેંસ અને 2500 એકર જમીન દાનમાં આપી હતી. આ મંદિર એટલું વિશાળ છે કે અહીં નિયમિત કામ કરતા કર્મચારીઓની સંખ્યા 192 છે.

– આ મંદિરના નિર્માણમાં ગ્રેનાઇટનો ઉપયોગ થતો હતો, પત્થરોના મોટા બ્લોક્સનો ઉપયોગ થતો હતો, પરંતુ જ્યાંથી આ ગ્રેનાઈટ આટલી મોટી સંખ્યામાં આવી છે, તે આજ સુધી એક રહસ્ય છે. આ મંદિર 240.90 મીટર લાંબું (પૂર્વ-પશ્ચિમ) અને 122 મીટર પહોળું (ઉત્તર-દક્ષિણ) છે મંદિરનું વિશાળ ગુંબજ આકારનું કદ અષ્ટકોષ છે, તે ગ્રેનાઇટ બ્લોકમાં મૂકવામાં આવ્યું છે, તેનો પરિઘ 7.8 મીટર છે અને તેનું વજન 80 ટન છે.

મંદિરની અંદરની કળા, જેમાં દુર્ગા, લક્ષ્મી, સરસ્વતી અને ભિક્ષાતન, વીરભદ્ર કલંતક, નંદેશ, અર્ધનારીશ્વરના રૂપમાં શિવની આકર્ષક કલા કાર્યો બતાવવામાં આવી છે. મંદિરના મંચ ઉપર 6 મીટર લાંબી અને 2.6 મીટર પહોળા અને 3.7 મીટર લાંબી નંદીની પ્રતિમા બનાવવામાં આવી છે.

રિઝર્વ બેંકે 1 એપ્રિલ, 1954 ના રોજ એક હજારની નોટો જારી કરી હતી, આ નોંધ પર બૃહદેશ્વર મંદિરની ભવ્ય તસ્વીર છાપવામાં આવી હતી. ભારત સરકારે આ મંદિરના એક હજાર વર્ષ પૂરા થવાનાં સ્મરણાર્થે “મિલેનિયમ ફેસ્ટિવલ” દરમિયાન એક હજારની નોટ સ્મારક સિક્કો જારી કર્યો હતો.